पुस्तक - विद्रोह (Vidroh)
लेखक - हेन्री डेन्कर (Henry Denker)
अनुवाद - लीना सोहोनी (Leena Sohoni)
भाषा - मराठी (Marathi)
मूळ पुस्तक - Outrage (आऊटरेज)
मूळ पुस्तकाची भाषा - इंग्रजी (English)
पाने - १८८
प्रकाशन - मेहता पब्लिशिंग हाऊस. सप्टेंबर १९८९
छापील किंमत - रू. २९९ /-
ISBN -978-93-5720006
१९८२ साली प्रकाशित झालेली ही अमेरिकन सामाजिक कादंबरी लीनाजींनी १९८९ मध्येच मराठीत आणली आहे. २०२४ मध्ये पुनर्मुद्रण होऊन पुन्हा मराठी वाचकांसमोर आली आहे.
कादंबरीची सुरुवात होते.. रिऑर्डन नावाचा मध्यमवयीन माणूस बंदूक घ्यायला आलाय. अगदी मध्यमवर्गीय, नोकरदारासारखा साधा माणूस बंदूक विकत घेतो. त्या संध्याकाळी एका व्यक्तीचा माग काढून थेट गोळ्या घालून त्याला ठार करतो. शांतपणे पोलिसांकडे येऊन जबानी देतो की मी खून केलाय. मला पकडा. कायद्याने काय शिक्षा व्हायची आहे ती होऊ द्या.
तो सांगतो की हा खून त्याने केलाय कारण.. "जॉन्सनने माझ्या मुलीवर बलात्कार केला होता, तिची हत्या केली होती. सगळे साक्षी पुरावे असूनही काहीतरी तांत्रिक कारणास्तव न्यायालयाने त्याला सोडून दिलं होतं. माझी मुलगी गेलीच. तिच्या आठवणीने झुरून बायकोही केली. घर उद्ध्वस्त झालं. आणि हा मात्र मोकाट फिरतोय..म्हणून मी त्याला मारलं."
ह्याला खून म्हणायचं ? कायदा हातात घेणं म्हणायचं? व्यवस्थेने न्याय नाकारला तर स्वतः न्याय मिळवणं चूक का बरोबर? ह्या कृत्यासाठी शिक्षा व्हायला पाहिजे की खुनामागचा हेतू बघता त्याला निर्दोष मानलं पाहिजे? रिऑर्डन ला वाटतं म्हणून दुसरी व्यक्ती अपराधी मानायची का? दोषी कोण आणि निर्दोष कोण हे ठरवायचा अधिकार न्यायव्यवस्थेला दिलाय मग असं कोणी स्वतः निवडा कसा करू शकेल? सगळेच असं वागले तर...
हे सगळे प्रश्न उभे राहतात जेव्हा रिऑर्डन चा खटला सुरू होतो तेव्हा. "मला वकील नको, गुन्हा कबूल आहे" असं ते म्हणाला तरी न्यायाधीश त्याला एक वकील देतात. एक तरुण होतकरू वकील - बेन. रिऑर्डन बद्दल त्याला सहानुभूती वाटतेय. पण सगळे पुरावे उघड रिऑर्डनविरुद्ध आहेत आणि त्याला स्वतःलाच सुटायची इच्छा नाही. अशावेळी बेनने कसं वागावं ? बेन खटला कसा लढवतो. न्यायालयात युक्तीवाद कसे होतात. आणि शेवट काय होतो हे कादंबरी वाचल्यावरच तुम्हाला कळेल.
अमेरिकेत सर्वसामान्य लोकांमधून बारा पंधरा लोक "ज्युरी" म्हणून लोक निवडले जातात. त्या ज्युरींनी साक्षी पुरावे ऐकून आरोपी दोषी की निर्दोष हे ठरवायचं. भावना मध्ये न आणता फक्त तथ्यांवर आधारित निर्णय घ्यायचा. आणि त्यावर न्यायाधीशांनी निकाल सुनावायचा अशी पद्धत. त्यामुळे दोन्हीकडचे वकील कायद्याचा कीस पडतात तसंच ज्युरी लोकांना आपल्या बाजून वळवायचा कसा प्रयत्न करतात हे रंजक आहे. आधीच्या खटल्यात न्याय कसा मिळाला नाही हे दाखवताना बेन न्यायव्यवस्थेलाच आरोपीच्या पिंजऱ्यात उभे करतो. तर कितीही भावनिक प्रसंग असला तरी तथ्य आणि नियम ह्यांवरच निर्णय कसा घ्यावा लागतो ही दुसरी बाजूही पुढे येते.
ह्या खटल्यात जसा नैतिक-अनैतिकतेचा पेच लेखकाने उभा केला आहे तसा प्रत्येक पात्राच्या स्वभावानुसार प्रसंगांकडे बघण्याचा वेगवेगळा प्रकारही छान रंगवलाय. ज्युरीची जबाबदारी घ्यायला काही जण उत्सुक तर काहीजण नाईलाजानं. केवळ सनसनाटी बातम्या मिळवण्यासाठी आधाशी पत्रकार आणि ह्या केस मधून एक धमाकेदार पुस्तक होईल ह्यासाठी धडपडणारा एजंट. बेनला आठवणींच्या रूपातून मार्गदर्शन करणारे त्याचे काका, त्याची प्रेयसी, कडक न्यायाधीश अशी कितीतरी छोटी मोठी पात्रं ह्यात येतात. त्यामुळे विषय गंभीर असला तरी कथन रंजक होतं. न्यायालयीन नाट्य असलं तरी ते अतितांत्रिक होत नाही. ती चर्चा अशी गुंफली आहे की आधीच्या खटल्यात काय नियमकानून लागू झाले, आत्ता काय लागू होतात हे आपल्याला समजतं. त्यामुळे ती साधार गोष्ट वाटते. दोन्ही बाजूंचे म्हणणे, अडचणी, भावना नीट समजतात.
काही पाने उदाहरणादाखल.
बेनशी सहकार्य करायला नकार देणारा रिऑर्डन
बलात्काराच्या खटल्यात निकाल देणाऱ्या न्यायाधीशाला पण साक्षीला बोलवा अशी मागणी बेन करतो तेव्हा.
ज्युरी लोकांनी भावनिक का होऊ नये हे सरकारी वकिलाचं सुस्पष्ट म्हणणं
पुस्तक वाचताना वाचकही आपोआपच ज्युरी होतो. आणि आपल्या मनातला निकाल लागतोय का नाही ह्याची उत्सुकता वाटत राहते.
मूळ पुस्तकाचा अनुवाद प्रथितयश अनुवादिका लीना सोहनी ह्यांनी केला आहे. तो त्यांच्या नावाला साजेसा ओघवता झाला आहे. कायदेशीर संज्ञांमध्ये मराठी आणि इंग्रजी शब्दांचा मेळ साधत भाषांतर केलं आहे. त्यामुळे हे मराठी पुस्तकच वाटतं.
पुस्तकाचा विषय आणि आशय लक्षात आला असेलच. तर पुस्तक वाचा आणि... "युवर ऑनर, रिऑर्डनचा खटला तुमच्यासमोरही चालावा... साक्षी, पुरावे, नियम, समाजाला त्यातून मिळणारी दिशा तुम्हीही ठरवा".
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
