Kaushik Lele's Reading and Book Reviews.पुस्तक परीक्षणे
बे दुणे पाच (Be dune pach)
पुस्तक - बे दुणे पाच (Be dune pach)
लेखिका - सारिका कुलकर्णी (Sarika Kulkarni)
भाषा - मराठी (Marathi)
पाने - १४८
प्रकाशन - ग्रंथाली प्रकाशन. जुलै २०२४
ISBN - 978-93-5650-961-0
छापील किंमत - रु. २००/-
सारिका कुलकर्णी ह्या नवोदित लेखिका. त्यांनी फेसबुकवर लिहिलेल्या खुसखुशीत पोस्ट, काही मासिकांतल्या मजेशीर कथा, विनोदी लेख लोकांच्या पसंतीस उतरत आहेत. गेल्या वर्षी "मार्मिक" ह्या प्रसिद्ध मासिकात "बे दुणे पाच" ह्या नावाचं हलकंफुलकं विनोदी लेखांचं सदर त्या लिहीत होत्या. त्याच लेखांचा हा लेखसंग्रह. एका मध्यमवर्गीय, मध्यमवयीन, नोकरी करणाऱ्या स्त्रीच्या भूमिकेतून रोजच्या जगण्यातल्या घटनांवरचे लेख आहेत. पण रोजच्या घटना म्हणजे फक्त कौटुंबिक नाती, सासू-सुनांची भांडणं, आई-मुलगा इतपत ते अजिबात मर्यादित नाहीत. तर आपल्या बिल्डिंग मध्ये, ऑफिसमध्ये , प्रवासात घडणारे प्रसंग, ऑनलाईन चर्चा, बदलती जीवनशैली, खाणेपिणे असे कितीतरी विषय आहेत. एकूण २८ लेख आहेत. अनुक्रमणिकेवर एक नजर टाका.
आता काही लेखांबद्दल सांगतो
ऑफरातफरी - वृत्तपत्र, वेबसाईट ह्यावर सतत जाहिराती येत असतात. सण-उत्सवाच्या निमित्ताने त्यात नवनवीन ऑफर येत असतात. खरेदीप्रेमी लोक ह्या ऑफरना भुलून नको ती खरेदी करून बसतात. त्याचा मजेशीर अनुभव
अभिमानाची बाधा - "भावना दुखावल्या"च्या बातम्या हल्ली वाढल्या आहेत कारण जात, धर्म, राजकीय पक्ष, गाव, नाव, कंपनी असा कसला ना कसला तरी अभिमान हल्ली लोकांना वाटत असतो. आणि त्याचं प्रदर्शन करण्याची खुमखुमी. त्यावर लेखिकेची ही तिरकस टिप्पणी
वर्क लाईक अ डॉग डे - पाश्चात्त्य देशांत म्हणे वर्षातला एक दिवस "वर्क लाईक अ डॉग डे" नावाने साजरा केला जातो. भरपूर काम करण्याचा दिवस. तिकडच्या भाषेत कुत्र्याचा संदर्भ खूप काम करणे ह्यासाठी देतात. आपल्याकडे मात्र "इमानी कुत्रा" किंवा "कुत्र्यासारखा मारला" असले वाक्प्रचार असतात. दोन संस्कृतीतल्या फरकाचा वापर करून छान शाब्दिक कोट्या साधल्या आहेत.
न्यू इयरस्य प्रथम मासे - "नवीन वर्षाचा संकल्प"हा नेहमीचा चेष्टेचा, विनोदाचा विषय. त्यावर हा अजून एक पण तरीही वेगळेपणाने लिहिलेला लेख.
दारावर कावळा घुमतोय गं - हा खूपच वेगळा लेख आहे. ह्यात चक्क एक कावळा आपल्याशी बोलतोय. आणि तो आपल्याला सांगतोय की माणसं कावळ्यांना कशी वाईट वागवतात. ह्याची तक्रार करतोय. उष्टंखरकटं खाणारा कावळा इतकंच नाही तर बडबड गीतांत, सिने गीतांत कावळा कसा दिसतो. म्हणींमध्ये कावळा कसा येतो हे सगळं त्यात आहे. हा लेख वाचताना "अरे हो, खरंच की" असं पुन्हा पुन्हा आपल्या डोक्यात येईल.
मीठा बोलना मना है - मराठी माणूस गोड बोलत नाही. आपल्या संस्कृतीतच जणू ते बसत नाही. त्याचे रंजक किस्से
तेरे झगडे में क्या जादू है - "भांडण ही एक कला आहे" असं गमतीदार गृहीतक धरून निवेदिका आपल्याला तिचे भांडणांचे अनुभव, भांडण बघण्यातली मजा , "चांगलं भांडण्यासाठी" काय गुण पाहिजेत हे सगळं समजावून सांगतेय.
आता तीन लेखांची उदाहरणे बघा म्हणजे लेखिकेच्या शैलीची कल्पना येईल
ऑफरातफरी
चौकसवृत्ती किंवा भोचकपणा ह्यावरचा लेख
दारावर कावळा घुमतोय गं
लेखिकेच्या निरीक्षण शक्तीला दाद द्यायला हवी. कारण मुख्य संकल्पनेशी संबंधित इतके वेगवेगळे किस्से त्या लिहितात. घरी घडणारे, ऑफिसात घडणारे किस्से त्यात असतात. आपलं प्रत्यक्ष वागणं वेगळं तर सोशल मीडियावरचं लोकांचं वागणं वेगळं व्हॉट्सअप समूहातलं वागणं. पुरुषांचं वेगळं तर बायकांचं वेगळं. मुलांचं वेगळं तर मोठ्या माणसांचं वेगळं. ते सगळे पैलू त्यात येतात. त्यामुळे लेख एकांगी होत नाहीत. शेवटच्या परिच्छेदात जरा गांभीर्याने केलेली टिप्पणी सुद्धा आहे. निवेदनाच्या ओघात आलेल्या एकोळी (वन लाइनर्स) interesting आहेत.
- (ऑफर बद्दल लिहिताना )आपल्याकडे जे आहे त्यापेक्षा अजून जास्त मिळतंय ही भावनाच माणसाला ऊर्जा देऊन जाते
- एखाद्या गोष्टीचा अभिमान बाळगला की आपला संबंध असो वा नसो त्याबद्दल अधिकारवाणीने बोलायला आपण मोकळे होतो
- (व्हॅलेंटाईन डे बद्दल लिहिताना पूर्वी आणि आत्ताचा फरक) हल्ली गुलाब दे, चॉकलेट दे, भालू दे ह्या प्रक्रियेतून मुलांना जावं लागतं. मग मुली "माझ्या मनात असं काही नाही" इथून सुरुवात करतात. हे मात्र मी कॉलेजात असताना होतं तसंच आहे.
- (बस प्रवासाबद्दल ) बसमध्ये जागा मिळवण्यासाठी जिथे युद्धाला सुरुवात होते तो प्रवास आनंददायी असेलच कसा ?
तो प्रवास आनंददायी नसेल पण हे पुस्तक वाचन आनंददायी आहे. हलकंफुलकं पण तरीही पाणचट विनोदी नसलेलं पुस्तक तुम्हाला वाचायला आवडेल. पुस्तकाच्या पाठमजकुरात लिहिलं आहे की "विनोदी लिहिणाऱ्या लेखिकांची वानवा आहे" त्या पार्श्वभूमीवर सारिकाताईंचं लेखन आश्वासक ठरतं.
आमच्या "पुस्तकप्रेमी समूहा"च्या सदस्या असल्यामुळे ह्या पुस्तकाच्या प्रकाशनाला उपस्थित होतो. लेखिकेकडून स्वाक्षरीसह हे पुस्तक घेतलं आहे. त्यांच्या पुढच्या वाटचालीसाठी खूप शुभेच्छा !
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- जवा ( जमल्यास वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
क्ष क्षुल्लकची ब्लॅक कॉमेडी (Ksha kshullakachi black comedy)
पुस्तक - क्ष क्षुल्लकची ब्लॅक कॉमेडी (Ksha kshullakachi black comedy)
लेखक - श्रीकांत बोजेवार (Shrikant Bojewar)
भाषा - मराठी (Marathi)
पाने - १३७
प्रकाशन - रोहन प्रकाशन ऑगस्ट २०२४
छापील किंमत - रु. १९५/-
ISBN - 978-93-89458-48-0
"क्ष क्षुल्लकची ब्लॅक कॉमेडी" असं काहीतरी विचित्र नाव असलेलं पुस्तक नुकतंच प्रकाशित झालं आहे असं मला रोहन प्रकाशनाच्या फेसबुक पोस्टमध्ये दिसलं. वाचून उत्सुकता वाटली. पण ह्यापूर्वी अशाच एका विचित्र नावाच्या पुस्तकाचा माझा अनुभव काही चांगला नव्हता. फँटसी च्या नावाखाली काहीही लिहिलं होतं. भरकटलेलं लिखाण होतं. पण ह्या पुस्तकाचे लेखक श्रीकांत बोजेवार आहेत हे वाचून पुन्हा धारिष्ट्य करायचा विचार केला. बोजेवारांचं वृत्तपत्रातल्या सदरातलं लेखन मी वाचलं होतं. खुसखुशीत, तिरकस शैलीतलं लेखन आवडलं ही होतं. पण त्यांचं कथालेखन वाचण्याचा योग अजून आला नव्हता. त्यामुळे उत्सुकतेने पुस्तक विकत घेतलं. आणि माझा निर्णय योग्य ठरला. का ? हे पुढे कळेलच.
श्रीकांत बोजेवार हे नाव मराठी वाचकांना नवीन नाही तरी पुस्तकात दिलेली त्यांची ओळख पुढीलप्रमाणे
हा नऊ कथांचा संग्रह आहे. कथेचं मूळ बीज आपल्या आजूबाजूला घडणाऱ्या घटना, कौटुंबिक प्रसंग असेच आहे. पण त्याला फँटसीची, अद्भुततेची जोड देऊन लेखक पूर्ण गोष्ट वेगळ्याच पातळीवर घेऊन गेले आहेत. खरंच असं घडलं तर काय धमाल येईल , काय गोंधळ उडेल , काय काय प्रसंग घडतील , लोकांच्या काय काय चर्चा घडतील , कोणाची गुपितं कशी फुटतील ह्या नाना शक्यता लेखकाने ह्या कथांमध्ये आजमावून बघितल्या आहेत. त्यामुळे प्रत्येक कथा वेगळी आणि तितकीच उत्कंठा वर्धक आहे.
हसून हसून पुरेवाट अशा पद्धतीच्या नाहीत. तरी वाचताना एक सहज हास्य आपल्या चेहऱ्यावर कायम राहील. कथाबीज गंभीर असलं तरी कथा रडक्या नाहीत म्हणून वाचायला जास्त आवडल्या. त्यातला सामाजिक किंवा कौटुंबिक आशय आपल्याला नेमका पोचतो.
आता प्रत्येक कथेबद्दल अगदी थोडक्यात सांगतो
क्ष क्षुल्लकची ब्लॅक कॉमेडी - एक अतिशय साधा माणूस - "कॉमन मॅन" - जातो एका प्रसिद्ध चित्रकाराकडे आणि त्याला म्हणतो मृत्यूचं चित्र काढा. प्रसिद्ध लेखकाला सांगतो "आत्महत्येची चिठठी" लिहून द्या. गायकाकडे जातो आणि अशीच विचित्र मागणी करतो. तो हे का करतो ह्याचं कारण त्यांना सांगत नाही. पण गळच घालतो. हे प्रतिभावंत आपल्या कलेतून "मृत्यू" कसा मांडतील. काय होईल त्यांचं ? आणि अशी चमत्कारिक मागणी तरी का ? वाचा मगच कळेल.
डास रामाची वाट पाहे सदना - कथेचा नायक आहे ऑफिसमधल्या कामाखाली दबलेला, पिचलेला माणूस. बॉस आपल्यावर खार खातोय, मुद्दामून दाबतोय अशी त्याची पक्की खात्रीच. ह्या बॉसचा काटाच काढला पाहिजे; सुपारी दिली पाहिजे असी त्याची भावना बळावली आहे. पण एक पापभिरू मध्यमवर्गीय माणूस "सुपारी" कोणाला देऊ शकणार ? पण लेखकाची "अद्भुतरम्यता" आली ना त्याच्या मदतीला. मग काय, दिली सुपारी डासाला.
टार्गेट - ह्या कथेत आहे कामाखाली दबलेल्या दुसऱ्या एका नायकाची बायको. नायकाला घराकडे बघायला, बायकोकडे बघायला वेळ नाही. "अस्सा नवरा नको गं बाई". नको तर नको. मग घरात ठेवून तरी करायचा काय. लेखकाची फँटसी म्हणते "टाक विकून". मग नायिका तरी कशाला मागे राहत्येय. टाकते विकून. पण हा नवरा कोण विकत घेईल आणि मग काय होईल ?
भोलानाथ बसले कैलासावरी - ह्या कथेत बायको नवऱ्याला विकून टाकत नाही, तर स्वतः अचानक घर सोडून जाते. नवरा बसलाय शोधत. पोलीस दाद देत नाहीत. काही पत्ता लागत नाही म्हटल्यावर त्याला सुचली एक युक्ती. हरवलेली व्यक्ती ही एक प्रसिद्ध पण आता लोकांच्या विस्मरणात गेलेली आहे, असं तो सांगतो आणि धमाल उडवून देतो. नक्की काय थाप मारली असेल त्याने ? लोक त्यावर कसा विश्वास ठेवतील ? आणि एवढं करून बायको सापडेल का ?
चौदावं रत्न पुरस्कार - करियर, पैसा, घर, गाडी, कुटुंब सगळं मिळालंय त्या चार मित्रांना पण त्यांना आता व्हायचंय प्रसिद्ध. कुठलातरी पुरस्कार मिळेल असं काहीतरी करायला पाहिजे. पण त्यांना त्यांचा एक मित्र कल्पना सुचवतो की लोकांना पुरस्काराचं नाव माहिती असतं, पुरस्कार मिळालेल्या व्यक्तीचं नाव थोड्याच दिवसात विसरलं जात. तस्मात् "पुरस्कार देणारे" व्हा. मग त्यांच्या समोर उभा होतो "पुरस्काराचा बाजार". कोण कोण भेटेल ह्या बाजारात. होतील का ते प्रसिद्ध ?
सर्व्हेचा सर्व्हे - अमुक अमुक देशातल्या शास्त्रज्ञांनी लोकांचा सर्व्हे करून सांगितलं आहे की , रोज बटाटयाच्या सालीचा रस प्यायला की बुद्धी तल्लख होते. अशा पद्धतीच्या बातम्या तुम्ही पण वृत्तपत्रात वाचल्या असतील. वाचून काणाडोळा केला असेल. पण कुणाच्या घरचे लोक हे गंभीरपणे घेऊन नाना प्रयोग करायला लागले तर?ह्या प्रयोगांमुळे नायकाची उडालेली त्रेधा, आणि हे असले सर्व्हे कोण - कसं करतं ह्याचा अनपेक्षित लागलेला शोध.
स्मृतिचिन्हांच्या स्मृती - "चौदावं रत्न" कथेत होते प्रसिद्ध होण्यासाठी धडपडणारे नायक. तर ह्या कथेत नायक आहेत असंख्य पुरस्कार मिळालेले ज्येष्ठ लेखक नायक. पण म्हणतात ना, "बीन पुती रडते, एकपुती रडते आणि सातपुती पण रडते". तसंच इथे आहे. इतके पुरस्कार, की आता पुरस्कार नको आणि त्याहून महत्त्वाचं म्हणजे त्याची स्मृतीचिन्ह नको. पण लोकांनी प्रेमाने दिलेली, जाहीरपणे दिलेली स्मृतीचिन्हं करायची काय ? नवीन पुरस्कार नाकारायचा कसा ? असा भलताच पेच लेखक कसा सोडवणार ?
नदी किनारी गं नदी किनारी - प्रियकर-प्रेयसीतला संवाद. एक वाक्य त्याचं, एक वाक्य तिचं. वाचकाला गोंधळात पडणारे. प्रेम-प्रेमळ वाद-प्रेमावरून वाद-मग वादावरून-मध्येच रुसवा. सुरुवातीला जरा असंबद्ध बडबड वाटते. पण पुढे हळूहळू त्या वाक्यांतून लक्षात येतंय की त्यांच्या आयुष्यात काहीतरी घडलंय. इतके ते अस्वस्थ झालेत त्याचं कारण पण विचित्रच. ते ही खरंच का ह्यांच्याच मनाचे खेळ.
कवितेचा खटला - एका माणसाने दोघांना न्यायालयात खेचलं आहे. एका बाजूला आहे पैसे घेऊन प्रस्तावना लिहिणारा, भलामण करणारा बनचुका लेखक. तर दुसरी कडे आहे पुस्तकाची/कलाकृतीची चिरफाड करणारा समीक्षक. एक म्हणतोय पुस्तक छान. दुसरा म्हणतो तद्दन भिकार. कोण खरं कोण खोटं? आणि त्यांचं म्हणणं तरी वाचक गांभीर्याने घेतात का ? त्याची ही गोष्ट. "मराठी साहित्य संमेलनातल्या" अभिरूप न्यायालयासारखी.
तीन गोष्टींची ही काही पानं नमुन्यादाखल. म्हणजे त्यातल्या लेखनशैलीची चव कळेल.
अनुक्रमणिका
"टार्गेट" मधला नवऱ्याला एका बाईने विकत घेतलं तेव्हा
"डास रामाची.." मधला केशव बॉसची सुपारी देण्याएवढा अधीर का झाला तो प्रसंग
"नदी किनारी गं..." मधली सुरुवातीची असंबद्ध वाटणारी बडबड
अशा ह्या ९ गोष्टी. गोष्टींचे विषय कळले असतील पण त्या पूर्णपणे समजून भावी वाचकांचा रसभंग झाला नसेल अशी अपेक्षा करतो. मृत्यू, कामाच्या ओझ्यामुळे कुटुंबाकडे बघायला वेळ न मिळणे, सनसनाटी बातम्या, साहित्य व्यवहारातला हिणकसपणा, पुरस्कारांच्या दुनियेतला व्यवहारवाद, पुरुषी वर्चस्व, विक्षिप्त कुटुंबीयांचा त्रास असे सामाजिक विषय लेखकाने लीलया हाताळले आहेत. वेगळ्या धाटणीचं तरीही बुद्धीला पटेल असं मराठीत फार कमी वेळा वाचायला मिळतं. त्यामुळे मला हे पुस्तक आवडलं. त्यासाठी लेखक श्रीकांत बोजेवार, संपादक प्रणव सखदेव आणि रोहन प्रकाशन ह्या सर्वांचे आभार.
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
किस्त्रीम दिवाळी अंक २०२४ (Kistrim Diwali Edition 2024)
पुस्तक - किस्त्रीम दिवाळी अंक २०२४ (Kistrim Diwali Edition 2024)
संपादक - विजय लेले (Vijay Lele)
भाषा - मराठी (Marathi)
पाने - २६४
छापील किंमत - रु. २७०/-
ISBN - दिलेला नाही
किस्त्रीम हे दिवाळी अंकांतलं नावाजलेलं नाव. ह्यावर्षी सुद्धा अतिशय माहितीपूर्ण आणि विविधांगी अंक आहे. बरेचसे दीर्घ वैचारिक लेख आणि दीर्घ कथा असं अंकाचं स्वरूप आहे. कथांचे विषय पण वेगवेगळे - सामाजिक, कौटुंबिक असे आहेत. त्यामुळे कथांबद्दल विशेष लिहीत नाही. पण काही वैचारिक सामाजिक लेखांची थोडक्यात माहिती देतो.
फुकट्यांचा देश - "लाडकी बहीण" योजना असो आणि इतर पक्षांच्या कुठल्या फुकट वाटपाच्या योजना ह्या आर्थिक पातळीवर आतबट्ट्याचा आहेतच पण समाजालाही चुकीच्या मार्गाने नेणाऱ्या आहेत. ह्यावरचा लेख
श्रेय ज्याचे त्यास द्यावे - "संविधानाचे निर्माते", "संविधानाचे शिल्पकार" असा उल्लेख बाबासाहेब आंबेडकरांसाठी नेहमी केला जातो. मात्र त्यातून इतर अनेकांचा मोठा सहभाग आणि अभ्यास मात्र दुर्लक्षला जातो. बाबासाहेबांचा त्यात हातभार नक्की आहे. पण मसुदा समितीचे अध्यक्ष अशी त्यांची भूमिका होती. अशाच कितीतरी इतर समित्या संविधान सभेत होत्या. दोनेकशे लोक, मोठमोठे नेते कायदेपंडित त्यात होते. नेहरू-गांधी ह्यांच्या कल्पना आणि तत्कालीन काँग्रेसच्या संकल्पनेतून हे संविधान साकारलं गेलं. हे सगळं सोदाहरण, मुद्देदेसूदपणे समजावून सांगितलं आहे.
शिवरायांचा दुसरा राज्याभिषेक - शिवरायांच्या गागाभट्टांनी केलेल्या राज्याभिषेकाबद्दल आपल्याला माहिती असतेच. पण हा राज्याभिषेक झाल्यानंतर थोड्याच दिवसांनी तांत्रिक उपासनापद्धतीच्या मंत्र-तंत्र पद्धतीने अजून एकदा राज्याभिषेक झाला असे लेखकाने सप्रमाण सिद्ध केले आहे. गागाभट्टांवरचा राग आणि पहिला राज्याभिषेक झाल्यानंतर घडलेल्या काही अपशकुनी घटना ह्यातून पुन्हा एकदा वेगळा विधी केला जावा असा तांत्रिक उपासकांचं म्हणणं पडलं. त्यातून "निश्चलपुरी" तांत्रिकाने हवीशी केला. ह्याबद्दलच्या बखरीतले उल्लेख वगैरे पुरावे लेखकाने दिले आहेत.
काफिर अमेरिकेचा इस्लामी अनुभव - अमेरीकेत सुद्धा मुसलमानांची संख्या वाढते आहे. तिथेही ती व्होटबँक बनते आहे. आणि आपलं वेगळं अस्तित्व जाणवून द्यायला लागली आहे. कमला हॅरिस - बायडन आता लांगुलचालन करायला लागले आहेत. त्याबद्दल अमेरिका निवासी अनंत लाभसेटवार ह्यांनी लिहिलेला छोटा पण परिणामकारक लेख.
वोकिझम : उषःकाल नावाची काळरात्र - व्यक्तिस्वातंत्र्य, लैगिक स्वातंत्र्य ह्याचा अतिरेक करून आता ते विकृतीकडे आणि राजकीय-सामाजिक दुभंग घडवून आणण्याचे साधन बनले आहे. सध्याच्या ह्या महत्त्वाच्या प्रश्नावर चर्चा करणारा दीर्घ लेख.
नियतीचा बळी राजा हरिसिंह - काश्मीर संस्थान विलीनीकरणाच्या वेळी राजाने केलेली चालढकल, नेहरूंचे शेख अब्दुल्ला प्रेम ह्यातून निर्माण काश्मीर समस्या कशी निर्माण झाली, त्यावेळचा घटनाक्रम काय होता ह्याबद्दलचा लेख.
स्वातंत्र्याकांक्षेचे रूप शिवराय - शिवाजी महाराज हे महाराष्ट्राचे आराध्य दैवत. ते तसे का झाले, इतर राजांपेक्षा वेगळे का ठरले, शिवाजी महाराजांनंतरही २५ वर्षे मराठे औरंगजेबाशी का लढले. "स्वराज्य - आपलं राज्य" ही भावना इथे का रुजली ह्याची अतिशय मुद्देसूद मांडणी करणारा नरहर कुरुंदकरांचा लेख.
अखेर भाषा धोरण ठरले - महाराष्ट्र राज्याचे मराठी भाषा धोरण कसे ठरले, त्यात काय करता येईल ह्याविषयी लेख. ह्यात थोडी माहिती आणि थोडी लेखकांची मते असा आहे. हा लेख मला थोडा गोंधळात टाकणारा वाटला.
काही लेखांचे विषय नावावरून लक्षात येतील "डिजिटल डिटॉक्स", "अत्रे : नाबाद सव्वाशे", "जेएनयू - वादग्रस्त पण महत्त्वाचे". अजूनही चांगले लेख आहेत.
तीन लेखांची झलक पुढील छायाचित्रांत बघायला मिळेल. झूम करून वाचा
अनुक्रमणिका
मोठ्या कंपन्यांचे प्रमुख भारतीय होतायत. काही भारतीय कंपन्या नावारूपाला येतायत तरी जगाच्या व्यापारात भारतीय उद्योजकांचा वाटानगण्य का ?
असा हा वाचनीय, चिंतनीय दिवाळी अंक आहे.
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
माणसांच्या गोष्टी (Manasanchya Goshti)
पुस्तक - माणसांच्या गोष्टी (Manasanchya Goshti)
लेखिका - छाया महाजन (Chhaya Mahajan)
भाषा - मराठी (Marathi)
पाने - १४३
प्रकाशन - रोहन प्रकाशन, जाने २०२४
छापील किंमत - रु. २००/-
ISBN - 978-93-89458-67-1
छाया महाजन लिखित हा कथासंग्रह आहे. ह्या पुस्तकाचे प्रकाशन आमच्या "पुस्तकप्रेमी समूहाच्या" मे २०२४ मध्ये लोणावळा इथे झालेल्या स्नेहसंमेलनात झाले होते. लेखिका छाया महाजन आणि ज्यांच्या हस्ते प्रकाशन झाले ते कवी अरुण म्हात्रे दोघेही आमच्या समूहाचे सदस्य. त्यामुळे ह्या प्रकाशनाला मी उपस्थित होतो. दोन्ही मान्यवरांशी छान गप्पा मारण्याची संधी मिळाली होती.
लेखिकेची पुस्तकात दिलेली माहिती
पुस्तकाचे शीर्षक "माणसांच्या गोष्टी" हेच खरं म्हणजे पुरेसं बोलक आहे. पुस्तकात काय आहे हे अगदी सहज सांगून जातं. पण आपल्याला पुढचे प्रश्न पडतील की, कुठल्या माणसांच्या गोष्टी ? कुठे राहणाऱ्या, काय करणाऱ्या माणसांच्या गोष्टी? त्यांच्या गोष्टींमध्ये असं काय वैशिष्ट्य आहे? म्हणूनच हा परिचयाचा थोडा प्रयत्न.
या गोष्टीतली मध्यवर्ती पात्र आहेत मध्यमवर्गीय, निम्न मध्यमवर्गीय किंवा फार गरीब अशी. गोष्टीमध्ये फार क्वचितच स्थळाचं नाव आलेलं आहे. पण साधारण शहरात किंवा एखाद्या मध्यमवस्तीच्या गावात या घटना घडतायत. गोष्टी मराठी आहेत त्यामुळे त्या महाराष्ट्रातल्या गावात घडत आहेत असं आपण समजू शकतो पण त्या इतर राज्यात किंवा अगदी परदेशातही थोड्याफार फरकाने अशाच घडू शकतात. त्या अर्थाने ह्या वैश्विक गोष्टी आहेत. गोष्टींमध्ये प्रसंगही आपल्यासाठी अनोळखी अजिबात नाहीत. तर आपल्या आजूबाजूला घडणाऱ्या, घडू शकणाऱ्या अशाच या घटना आहेत. त्यामुळे या गोष्टी वाचताना वाचकाची एखादी आठवण ताजी होऊ शकते. आपल्या कुटुंबीयांपैकी परिचितांपैकी एखाद्या व्यक्तीचीच ही गोष्ट असावी असंही वाटून जाऊ शकतं.
पुस्तकात १५ गोष्टी आहेत. प्रत्येक गोष्ट वेगळी आहे. पण या सगळ्या गोष्टी एका पुस्तकात एका कथासंग्रहात आहेत म्हणून त्यामागे काही समान धागा आहे का हेच शोधण्याचा प्रयत्न आपण नक्कीच करू. पुस्तकाच्या पाठमजकुरावर(ब्लर्बवर)च वाक्य आहे "आयुष्याच्या लढाईत आपापल्या परीने सामोरे जाणारे हे चेहरे". हे या कथासंग्रहाचे सूत्र आहे. प्रत्येक प्रमुख पात्र आयुष्याने उभ्या केलेल्या आव्हानाशी आपापल्या परीने तोंड देत आहे. काही वेळा ते आव्हान एका प्रसंगापुरते आहे तर काही पूर्ण आयुष्यच आव्हानात्मक आहे. मात्र ह्या गोष्टी ह्या संघर्षावर मात करून यशाचा झेंडा रोवणाऱ्या महामानवांच्या गोष्टी नाहीत तर आयुष्याशी जमेल तितके दोन हात करणाऱ्यांच्या गोष्टी आहेत. काही पात्र उमेदीने सामोरी जातात, तर काही खचतात. काही निमूटपणे भोगत राहतात तर काही पूर्णपणे अमुलाग्र बदलतात.
नव्या दिशा - मुलांना शिकवणारे आईबाबा मोबाईल शिकण्यासाठी मात्र मुलांवर अवलंबून.
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- जवा ( जमल्यास वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
अनुक्रमणिका
काही गोष्टींबद्दल थोडक्यात सांगतो.
सायंकाळी- कथा नायिका अमांडा . दिसायला खास नाही म्हणून बिपिनला ती आवडत नाही. तरुणपणाकडून म्हातारपणाकडे गाडी पोचली तरी ती नावड तशीच आहे. बिपीनच्या रुपाने आयुष्याने उभं केलेल्या तिरस्काराच्या आव्हानाला तिचा प्रतिसाद कसा?
रजनी - इतर गोष्टींपेक्षा ही गोष्ट जरा मोठी आहे आणि त्यात रजनी या नायिकेचे पूर्ण दुःखी जीवन आहे. गरीबी व त्यातून येणारा मिंधेपणा. नव्याने येणारी कौटुंबिक संकटे यातून गेलेले रजनीचे आयुष्य. जणू खडकाळ पात्रातून वाहणाऱ्या नदीचा प्रवास.
कोप - नदीच्या पुरामुळे गावात झालेला उत्पात आणि एका क्षणात रावाचा रंक होण्याची घटना
कमी माणसांचं घर - मुलं प्रदेशात गेल्यावर भारतात एकटे पडलेल्या सुखवस्तू जोडप्याची व्यथा
अनुत्तरीत - मध्यमवयीन स्त्रियांना आपल्या बोलण्याने वागण्याने घोळात घेणारा तो आणि त्याच घोळ समजूनही शरीरमनाच्या आसक्ती पोटी त्यात पुन्हा पुन्हा सापडणाऱ्या स्त्रीमनांची ही गोष्ट
म्हातार झालेलं घर - नोकरीधंद्यानिमित्त शहरात राहणारा भाऊ आणि गावाकडेच राहून वडिलोपार्जित घर, शेतीभाती सांभाळणारा भाऊ यांच्यातले प्रसंग. गावाकडे फक्त पैसे पाठवून काम होत नाही तर माणूस बळही लागतं. तिथे खपावंच लागतं. याची जाणीव करून देणारी गोष्ट.
नाही पळभर - महिलांच्या भिशी ग्रूप मधली एक सदस्य अचानक स्वर्गवासी झाली. काय काय असतील ह्या महिलांच्या प्रतिक्रिया. त्यात जर "गेलेली" मुळे भिशीचे हिशेब अर्धवट राहत असतील तर??
"उमज" आणि "नव्या दिशा" या दोन थोड्या वेगळ्या आहेत. कारण त्या तितक्या दुःखी नाहीत. उमज मध्ये एक नवकथा लेखिका आपलं मनोगत सांगते. "नव्या दिशा" मध्ये मोबाईल कॉम्प्युटरच्या जमान्यात नवतंत्रज्ञान समजून घेण्यासाठी आई-वडिलांना आपल्या मुलांचं विद्यार्थी व्हावे लागतं तो सहज प्रसंग आहे.
तीन कथांमधील काही पाने बघा म्हणजे शैलीची कल्पना येईल.
कोप - गावातल्या पुराचा प्रसंग
काही गोष्टींबद्दल थोडक्यात सांगतो.
सायंकाळी- कथा नायिका अमांडा . दिसायला खास नाही म्हणून बिपिनला ती आवडत नाही. तरुणपणाकडून म्हातारपणाकडे गाडी पोचली तरी ती नावड तशीच आहे. बिपीनच्या रुपाने आयुष्याने उभं केलेल्या तिरस्काराच्या आव्हानाला तिचा प्रतिसाद कसा?
रजनी - इतर गोष्टींपेक्षा ही गोष्ट जरा मोठी आहे आणि त्यात रजनी या नायिकेचे पूर्ण दुःखी जीवन आहे. गरीबी व त्यातून येणारा मिंधेपणा. नव्याने येणारी कौटुंबिक संकटे यातून गेलेले रजनीचे आयुष्य. जणू खडकाळ पात्रातून वाहणाऱ्या नदीचा प्रवास.
कोप - नदीच्या पुरामुळे गावात झालेला उत्पात आणि एका क्षणात रावाचा रंक होण्याची घटना
कमी माणसांचं घर - मुलं प्रदेशात गेल्यावर भारतात एकटे पडलेल्या सुखवस्तू जोडप्याची व्यथा
अनुत्तरीत - मध्यमवयीन स्त्रियांना आपल्या बोलण्याने वागण्याने घोळात घेणारा तो आणि त्याच घोळ समजूनही शरीरमनाच्या आसक्ती पोटी त्यात पुन्हा पुन्हा सापडणाऱ्या स्त्रीमनांची ही गोष्ट
म्हातार झालेलं घर - नोकरीधंद्यानिमित्त शहरात राहणारा भाऊ आणि गावाकडेच राहून वडिलोपार्जित घर, शेतीभाती सांभाळणारा भाऊ यांच्यातले प्रसंग. गावाकडे फक्त पैसे पाठवून काम होत नाही तर माणूस बळही लागतं. तिथे खपावंच लागतं. याची जाणीव करून देणारी गोष्ट.
नाही पळभर - महिलांच्या भिशी ग्रूप मधली एक सदस्य अचानक स्वर्गवासी झाली. काय काय असतील ह्या महिलांच्या प्रतिक्रिया. त्यात जर "गेलेली" मुळे भिशीचे हिशेब अर्धवट राहत असतील तर??
"उमज" आणि "नव्या दिशा" या दोन थोड्या वेगळ्या आहेत. कारण त्या तितक्या दुःखी नाहीत. उमज मध्ये एक नवकथा लेखिका आपलं मनोगत सांगते. "नव्या दिशा" मध्ये मोबाईल कॉम्प्युटरच्या जमान्यात नवतंत्रज्ञान समजून घेण्यासाठी आई-वडिलांना आपल्या मुलांचं विद्यार्थी व्हावे लागतं तो सहज प्रसंग आहे.
तीन कथांमधील काही पाने बघा म्हणजे शैलीची कल्पना येईल.
कोप - गावातल्या पुराचा प्रसंग
नव्या दिशा - मुलांना शिकवणारे आईबाबा मोबाईल शिकण्यासाठी मात्र मुलांवर अवलंबून.
छाया ताईंनी शैली नेमकी आणि प्रसंग वेगवान ठेवणारी आहे. पात्रांचं, प्रसंगाचं वर्णन थोडक्यात केलं आहे. रेंगाळलं नाहीये. त्यामुळे दुःखी प्रसंग असूनही पुस्तक रडकं होत नाही. अन्वर हुसेन ह्यांचं तैलचित्र असणारं मुखपृष्ठ पण समर्पक आहे.
प्रत्येक माणसागणिक प्रसंगाला प्रतिसाद देण्याचा प्रकार वेगळा असतो म्हणूनच आपल्याला आजूबाजूला लोकांची, प्रसंगांची इतकी विविधता दिसते. तीच सगळी या पुस्तकात सामावली आहे. अशा ललित लेखनातून माणूस समजून घेण्याची आपली क्षमता वाढते. अशा घटना आपल्यासमोर घडतात तेव्हा खऱ्या व्यक्ती आणि त्या पात्रांची सहज तुलना मनात होते. त्यातून इतरांकडे थोडं सह-भावनेने बघू शकतो हे अशा ललितलेखनाचं कथा वाचण्याचं मला आवडणार कारण आहे.——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- जवा ( जमल्यास वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
इंडियाज रेल्वेमॅन (India's railwayman)
पुस्तक - इंडियाज रेल्वेमॅन (India's railwayman)
लेखक - राजेंद्र बी. आकलेकर (Rajendra B. Aklekar)
अनुवाद - अनुराधा राव (Anuradha Rao)
भाषा - मराठी (Marathi)
मूळ पुस्तक - India's railwayman. २०१४ मध्ये प्रकाशित
मूळ पुस्तकाची भाषा - इंग्रजी (English)
प्रकाशन - मेहता पब्लिशिंग हाऊस, मे २०२४
पाने - १९२
छापील किंमत - रु. ३२०/-
ISBN - 9789357207126
"कोकण रेल्वे" आणि "दिल्ली मेट्रो"च्या उभारणीचे नेतृत्व करून त्यात सिंहाचा वाटा असणाऱ्या ई. श्रीधरन ह्यांचे हे चरित्र आहे. श्रीधरन ह्यांच्या बालपणाबद्दल थोडी माहिती, त्यांच्या सुरुवातीच्या नोकऱ्यांबद्दल थोडी माहिती, मग त्यांच्या कारकिर्दीतले महत्त्वाचे मानबिंदू असणारे - "पाम्बन" पुलाची दुरुस्ती, "कोकण रेल्वे" आणि "दिल्ली मेट्रो" ह्याबद्दल सविस्तर माहिती आहे. उभारणीतले प्रसंग, तांत्रिक माहिती, श्रीधरन ह्यांच्या मुलाखतीतले अंश, इतर व्यक्तींच्या टिप्पण्या अशी निवेदन शैली आहे.
श्रीधरन ह्यांचा रेल्वेमध्ये वेगवेगळ्या पदांवर आणि भारतात नाना ठिकाणी काम करण्याचा अनुभव आपल्या पुढे येतो. रेल्वेमध्ये ३६ वर्षे नोकरी करून निवृत्त झाल्यावर त्यांनी नव्या दमाने "कोकण रेल्वे"ची धुरा सांभाळली. जॉर्ज फर्नांडिस ह्यांच्या राजकीय इच्छाशक्तीमुळे हा प्रकल्प पुढे रेटला गेला. श्रीधरन ह्यांनी स्वतःच्या कामासाठी पूर्ण स्वायत्तता मागितली. सरकारी निधीबरोबरच भांडवली बाजारातूनही पैसा उभा केला. इतर सरकारी अधिकाऱ्यांप्रमाणे नियम-अटींचा बागुलबुवा करणे, कागदी घोडे नाचवणे आणि स्वतःला धनलाभ कसा होईल; हे श्रीधरन ह्यांनी कधीच केलं नाही. कर्तव्यबुद्धीने आणि सचोटीने काम केलं. ही सचोटी आणि जबाबदारीची जाणीव इतर अधिकाऱ्यांमध्ये आणि कंत्राटदारांमध्ये सुद्धा येईल अशी व्यवस्था निर्माण केली. प्रकल्प पूर्ण करण्यासाठी उरलेला वेळ दाखवणारे "उलटी गणती"करणारे घड्याळ त्यांनी सर्व कार्यालयांत लावले होते. विभागीय अधिकाऱ्यांना निर्णय घ्यायचे स्वातंत्र्य दिले होते. निर्णयातली चूक स्वीकारली जायची, पण दिरंगाई नाही. त्यामुळे अधिकाऱ्यांना अधिकार व कर्तव्य ह्या दोन्हीची पूर्ण जाणीव होती. कंत्राटदारांनादेखील वेळेत पैसे मिळतील, आवश्यक त्या सुविधा मिळतील ह्याची खात्री दिली गेली. त्यामुळे "पाट्या टाकण्याची" वृत्ती कमी झाली. जनतेचा पैसा वाचावा, काम वेळेत आणि योग्य दर्जाने पूर्ण व्हावं ह्यासाठी त्यांनी उपाययोजना केल्या. अशाच पद्धतीने त्यांनी काम "दिल्ली मेट्रो"तही केले. ह्या सगळ्या उपाययोजनांची सविस्तर माहिती पुस्तकात आहे.
प्रकल्प प्रमुखाला दिलेली स्वायत्तता सहज वागवण्यासारखी गोष्ट नव्हती. राजकीय दबावाला झुगारणे, रेल्वे बोर्डाच्या एकाधिकारशाहीला आव्हान देणे हे सुद्धा त्यांना करावे लागले. श्रीधरन हे मनमानी काम करतात, चुकीचे निर्णय घेतात अशा टीका झाल्या. "कोकण रेल्वे"सुरु झाल्यावर दरड कोसळणे, मार्ग खचणे ह्यातून बऱ्याच वेळा वाहतुकीचा खोळंबा झाला. काही जीवितहानी झाली. पुस्तकात "हारतुरे आणि टीकाटिप्पणी" ह्या भागात वेगवेगळ्या लोकांची श्रीधरन ह्यांच्याविषयी बरीवाईट मतं मांडली आहेत. श्रीधरन ह्यांच्यावर झालेल्या टीका आणि त्याला श्रीधरन ह्यांचे उत्तर हा भाग सुद्धा पुस्तकात आला आहे. त्यातून दुसरी बाजू सुद्धा लेखकाने मांडली आहे. प्रकल्प व त्याची अंमलबजावणी ह्यांचा तांत्रिक आढावा हा पुस्तकाचा मूळ विषय नाही त्यामुळे ह्या चर्चेचा भाग थोडक्यातच आटोपला आहे. जाणकार वाचकांना अधिक वाचन व संशोधन करण्याला प्रोत्साहन मिळेल.
एक गोष्ट जाणवली की भ्रष्टाचाराचा, आर्थिक गैरव्यवहाराचा आरोप झालेला दिसत नाही. उलट पुस्तकातून एक धक्कादायक किस्सा कळला. "कोकण रेल्वे"चे प्रमुख म्हणून काम करताना सरकारने ठरवलेला पगार सुद्धा त्यांना पूर्ण दिला जात नव्हता. ते रेल्वेचे निवृत्तीवेतन धारक आहेत म्हणून, ती रक्कम वजा करून फक्त उर्वरित रक्कम - काही हजार रुपये- इतकेच त्यांना मिळत असे. म्हणजे प्रकल्पाचा प्रमुख.. दिवसरात्र मेहनत करणार.. सर्वस्व पणाला लावून काम करणार आणि त्याचा पगार हाताखालच्या लोकांपेक्षाही कमी.. का ? कारकुनी करिष्मा ! रेल्वेशी पत्रव्यवहार आणि नंतर न्यायालयीन लढाई करून त्यांनी हा अन्याय दूर करून घेतला. न्यायालयाने सर्व थकबाकी सव्याज द्यायला लावली. आपण खरंच अशा परिस्थितीत काम केलं असतं का ? पहिल्या महिन्यात चुकीचा पगार दिसल्या दिसल्या नोकरी सोडली असती. नाहीतर नाव- ओळख ह्यांचा वापर करून लोकांना वठणीवर आणलं असतं. पण श्रीधरन सरळ मार्गाने न्यायालयीन लढत राहिले कित्येक वर्ष. विशेष म्हणजे ही मोठी रक्कम मिळाल्यावर ती त्यांनी समाजकार्यासाठी वापरली. काय वेगळंच पाणी आहे हे !
अशी निस्पृहता आणि कर्तव्यनिष्ठा असण्यामागे मूळ अध्यात्मिक वृत्ती, वाचन , सत्संग कसा कारणीभूत आहे हे पुस्तकात उलगडून दाखवलं आहे. श्रीधरन ह्यांचे अध्यामिक गुरु श्री भूमानंदतीर्थ ह्यांनी केलेले व्यक्तिचित्रण पुस्तकात आहे. श्रीधरन ह्यांच्या पत्नीचं मनोगत पुस्तकात असायला हवं होतं. "रेल्वे मॅन" श्रीधरन असे पूर्णवेळ कामाला वाहून घेतलेले, जागोजागी बदल्या होणारे, निस्पृहतेने काम करणारे असल्यामुळे संसाराकडे, कौटुंबिक जाबदाऱ्या पूर्ण करण्यासाठी उपलब्ध वेळ, घरात उपस्थिती कमीच असणार. त्यांच्या पत्नीने चार मुलांचा संसार नेटाने सांभाळला म्हणूनच हे शक्य झालं. यशस्वी पुरुषामागच्या ह्या भक्कम आधाराची जास्त दखल घ्यायला हवीच.
पुस्तकातील काही पाने उदाहरणादाखल
अनुक्रमणिका
नोकरीच्या सुरुवातीच्या वर्षांत "पाम्बन" पुलाच्या पुनर्निर्माणाचे काम विक्रमी वेळात पूर्ण केले त्याबद्दल
कोकण रेल्वे आणि राजकीय इच्छशक्ती जागवण्याची कसरत
दिल्ली मेट्रो यशस्वी होण्यासाठी केलेले नियोजन
पुस्तकाचा मराठी अनुवाद छान झाला आहे. तांत्रिक शब्दांमध्ये इंग्रजी आणि मराठी असा चांगला मेळ साधल्यामुळे पुस्तक सुबोध झाले आहे. हे पुस्तक मराठीत आणल्याबद्दल अनुवादिका अनुराधा राव ह्यांचे आभार !
निवृत्ती नंतर पंधरा वर्ष दोन मोठे प्रकल्प हाताळून श्रीधरन आता पुन्हा निवृत्त झाले असले तरी रेल्वे, मेट्रो, सार्वजनिक दळणवण ह्या विषयाशी संबंधित कितीतरी प्रकल्पांचे ते सलागार आहेत, समित्यांवर सदस्य आहेत त्याची माहिती पुस्तकात आहे . आजही दिवसाचे कितीतरी तास ते ह्यासाठी देतात. कार्यप्रवणतेचे हे प्रेरणादायी उदाहरण आहे.
सरकारी नोकरीच्या मर्यादा आणि त्यातलं राजकारण, भ्रष्टाचार ह्यांना आपण नावं ठेवणं अगदी स्वाभाविक आहे. पण ह्या काटेरी वाटेवरही देशहिताची फुलबाग फुलवता येते; हवी फक्त श्रीधरन ह्यांच्यासारखी निस्पृहता, कामावरचं प्रेम आणि कार्यक्षेत्राचं उत्तम ज्ञान ! व्हायला हवे शरीर-मन-बुद्धीने कर्मयोगी !
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
लेखक - राजेंद्र बी. आकलेकर (Rajendra B. Aklekar)
अनुवाद - अनुराधा राव (Anuradha Rao)
भाषा - मराठी (Marathi)
मूळ पुस्तक - India's railwayman. २०१४ मध्ये प्रकाशित
मूळ पुस्तकाची भाषा - इंग्रजी (English)
प्रकाशन - मेहता पब्लिशिंग हाऊस, मे २०२४
पाने - १९२
छापील किंमत - रु. ३२०/-
ISBN - 9789357207126
"कोकण रेल्वे" आणि "दिल्ली मेट्रो"च्या उभारणीचे नेतृत्व करून त्यात सिंहाचा वाटा असणाऱ्या ई. श्रीधरन ह्यांचे हे चरित्र आहे. श्रीधरन ह्यांच्या बालपणाबद्दल थोडी माहिती, त्यांच्या सुरुवातीच्या नोकऱ्यांबद्दल थोडी माहिती, मग त्यांच्या कारकिर्दीतले महत्त्वाचे मानबिंदू असणारे - "पाम्बन" पुलाची दुरुस्ती, "कोकण रेल्वे" आणि "दिल्ली मेट्रो" ह्याबद्दल सविस्तर माहिती आहे. उभारणीतले प्रसंग, तांत्रिक माहिती, श्रीधरन ह्यांच्या मुलाखतीतले अंश, इतर व्यक्तींच्या टिप्पण्या अशी निवेदन शैली आहे.
श्रीधरन ह्यांचा रेल्वेमध्ये वेगवेगळ्या पदांवर आणि भारतात नाना ठिकाणी काम करण्याचा अनुभव आपल्या पुढे येतो. रेल्वेमध्ये ३६ वर्षे नोकरी करून निवृत्त झाल्यावर त्यांनी नव्या दमाने "कोकण रेल्वे"ची धुरा सांभाळली. जॉर्ज फर्नांडिस ह्यांच्या राजकीय इच्छाशक्तीमुळे हा प्रकल्प पुढे रेटला गेला. श्रीधरन ह्यांनी स्वतःच्या कामासाठी पूर्ण स्वायत्तता मागितली. सरकारी निधीबरोबरच भांडवली बाजारातूनही पैसा उभा केला. इतर सरकारी अधिकाऱ्यांप्रमाणे नियम-अटींचा बागुलबुवा करणे, कागदी घोडे नाचवणे आणि स्वतःला धनलाभ कसा होईल; हे श्रीधरन ह्यांनी कधीच केलं नाही. कर्तव्यबुद्धीने आणि सचोटीने काम केलं. ही सचोटी आणि जबाबदारीची जाणीव इतर अधिकाऱ्यांमध्ये आणि कंत्राटदारांमध्ये सुद्धा येईल अशी व्यवस्था निर्माण केली. प्रकल्प पूर्ण करण्यासाठी उरलेला वेळ दाखवणारे "उलटी गणती"करणारे घड्याळ त्यांनी सर्व कार्यालयांत लावले होते. विभागीय अधिकाऱ्यांना निर्णय घ्यायचे स्वातंत्र्य दिले होते. निर्णयातली चूक स्वीकारली जायची, पण दिरंगाई नाही. त्यामुळे अधिकाऱ्यांना अधिकार व कर्तव्य ह्या दोन्हीची पूर्ण जाणीव होती. कंत्राटदारांनादेखील वेळेत पैसे मिळतील, आवश्यक त्या सुविधा मिळतील ह्याची खात्री दिली गेली. त्यामुळे "पाट्या टाकण्याची" वृत्ती कमी झाली. जनतेचा पैसा वाचावा, काम वेळेत आणि योग्य दर्जाने पूर्ण व्हावं ह्यासाठी त्यांनी उपाययोजना केल्या. अशाच पद्धतीने त्यांनी काम "दिल्ली मेट्रो"तही केले. ह्या सगळ्या उपाययोजनांची सविस्तर माहिती पुस्तकात आहे.
प्रकल्प प्रमुखाला दिलेली स्वायत्तता सहज वागवण्यासारखी गोष्ट नव्हती. राजकीय दबावाला झुगारणे, रेल्वे बोर्डाच्या एकाधिकारशाहीला आव्हान देणे हे सुद्धा त्यांना करावे लागले. श्रीधरन हे मनमानी काम करतात, चुकीचे निर्णय घेतात अशा टीका झाल्या. "कोकण रेल्वे"सुरु झाल्यावर दरड कोसळणे, मार्ग खचणे ह्यातून बऱ्याच वेळा वाहतुकीचा खोळंबा झाला. काही जीवितहानी झाली. पुस्तकात "हारतुरे आणि टीकाटिप्पणी" ह्या भागात वेगवेगळ्या लोकांची श्रीधरन ह्यांच्याविषयी बरीवाईट मतं मांडली आहेत. श्रीधरन ह्यांच्यावर झालेल्या टीका आणि त्याला श्रीधरन ह्यांचे उत्तर हा भाग सुद्धा पुस्तकात आला आहे. त्यातून दुसरी बाजू सुद्धा लेखकाने मांडली आहे. प्रकल्प व त्याची अंमलबजावणी ह्यांचा तांत्रिक आढावा हा पुस्तकाचा मूळ विषय नाही त्यामुळे ह्या चर्चेचा भाग थोडक्यातच आटोपला आहे. जाणकार वाचकांना अधिक वाचन व संशोधन करण्याला प्रोत्साहन मिळेल.
एक गोष्ट जाणवली की भ्रष्टाचाराचा, आर्थिक गैरव्यवहाराचा आरोप झालेला दिसत नाही. उलट पुस्तकातून एक धक्कादायक किस्सा कळला. "कोकण रेल्वे"चे प्रमुख म्हणून काम करताना सरकारने ठरवलेला पगार सुद्धा त्यांना पूर्ण दिला जात नव्हता. ते रेल्वेचे निवृत्तीवेतन धारक आहेत म्हणून, ती रक्कम वजा करून फक्त उर्वरित रक्कम - काही हजार रुपये- इतकेच त्यांना मिळत असे. म्हणजे प्रकल्पाचा प्रमुख.. दिवसरात्र मेहनत करणार.. सर्वस्व पणाला लावून काम करणार आणि त्याचा पगार हाताखालच्या लोकांपेक्षाही कमी.. का ? कारकुनी करिष्मा ! रेल्वेशी पत्रव्यवहार आणि नंतर न्यायालयीन लढाई करून त्यांनी हा अन्याय दूर करून घेतला. न्यायालयाने सर्व थकबाकी सव्याज द्यायला लावली. आपण खरंच अशा परिस्थितीत काम केलं असतं का ? पहिल्या महिन्यात चुकीचा पगार दिसल्या दिसल्या नोकरी सोडली असती. नाहीतर नाव- ओळख ह्यांचा वापर करून लोकांना वठणीवर आणलं असतं. पण श्रीधरन सरळ मार्गाने न्यायालयीन लढत राहिले कित्येक वर्ष. विशेष म्हणजे ही मोठी रक्कम मिळाल्यावर ती त्यांनी समाजकार्यासाठी वापरली. काय वेगळंच पाणी आहे हे !
अशी निस्पृहता आणि कर्तव्यनिष्ठा असण्यामागे मूळ अध्यात्मिक वृत्ती, वाचन , सत्संग कसा कारणीभूत आहे हे पुस्तकात उलगडून दाखवलं आहे. श्रीधरन ह्यांचे अध्यामिक गुरु श्री भूमानंदतीर्थ ह्यांनी केलेले व्यक्तिचित्रण पुस्तकात आहे. श्रीधरन ह्यांच्या पत्नीचं मनोगत पुस्तकात असायला हवं होतं. "रेल्वे मॅन" श्रीधरन असे पूर्णवेळ कामाला वाहून घेतलेले, जागोजागी बदल्या होणारे, निस्पृहतेने काम करणारे असल्यामुळे संसाराकडे, कौटुंबिक जाबदाऱ्या पूर्ण करण्यासाठी उपलब्ध वेळ, घरात उपस्थिती कमीच असणार. त्यांच्या पत्नीने चार मुलांचा संसार नेटाने सांभाळला म्हणूनच हे शक्य झालं. यशस्वी पुरुषामागच्या ह्या भक्कम आधाराची जास्त दखल घ्यायला हवीच.
पुस्तकातील काही पाने उदाहरणादाखल
अनुक्रमणिका
नोकरीच्या सुरुवातीच्या वर्षांत "पाम्बन" पुलाच्या पुनर्निर्माणाचे काम विक्रमी वेळात पूर्ण केले त्याबद्दल
कोकण रेल्वे आणि राजकीय इच्छशक्ती जागवण्याची कसरत
दिल्ली मेट्रो यशस्वी होण्यासाठी केलेले नियोजन
पुस्तकाचा मराठी अनुवाद छान झाला आहे. तांत्रिक शब्दांमध्ये इंग्रजी आणि मराठी असा चांगला मेळ साधल्यामुळे पुस्तक सुबोध झाले आहे. हे पुस्तक मराठीत आणल्याबद्दल अनुवादिका अनुराधा राव ह्यांचे आभार !
निवृत्ती नंतर पंधरा वर्ष दोन मोठे प्रकल्प हाताळून श्रीधरन आता पुन्हा निवृत्त झाले असले तरी रेल्वे, मेट्रो, सार्वजनिक दळणवण ह्या विषयाशी संबंधित कितीतरी प्रकल्पांचे ते सलागार आहेत, समित्यांवर सदस्य आहेत त्याची माहिती पुस्तकात आहे . आजही दिवसाचे कितीतरी तास ते ह्यासाठी देतात. कार्यप्रवणतेचे हे प्रेरणादायी उदाहरण आहे.
सरकारी नोकरीच्या मर्यादा आणि त्यातलं राजकारण, भ्रष्टाचार ह्यांना आपण नावं ठेवणं अगदी स्वाभाविक आहे. पण ह्या काटेरी वाटेवरही देशहिताची फुलबाग फुलवता येते; हवी फक्त श्रीधरन ह्यांच्यासारखी निस्पृहता, कामावरचं प्रेम आणि कार्यक्षेत्राचं उत्तम ज्ञान ! व्हायला हवे शरीर-मन-बुद्धीने कर्मयोगी !
——————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
———————————————————————————-
———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————-
Subscribe to:
Posts (Atom)
बे दुणे पाच (Be dune pach)
पुस्तक - बे दुणे पाच (Be dune pach) लेखिका - सारिका कुलकर्णी (Sarika Kulkarni) भाषा - मराठी (Marathi) पाने - १४८ प्रकाशन - ग्रंथाली प्रकाशन...
-
पुस्तक :- मन में है विश्वास (Man Main Hai Vishvas) लेखक :- विश्वास नांगरे-पाटील (Vishwas Nangre Patil ) भाषा :- मराठी विश्वास न...
-
"आवाज" दिवाळी अंक २०२० ( Aavaj Diwali edition 2020) भाषा - मराठी (Marathi) आवाजाचा विनोदी दिवाळी अंक नेहमी प्रमाणेच मजेशीर आहे....
-
पुस्तक - बियॉंड सेक्स (Beyond sex) लेखिका - सोनल गोडबोले (Sonal Godbole) भाषा - मराठी (Marathi) पाने - ९६ ISBN - 978-93-88009-85-0 ही ९६ पा...
-
पुस्तक :- रणांगण (ranangan) लेखक :- विश्राम बेडेकर (Vishram Bedekar) भाषा :- मराठी (Marathi) पाने :- ११४ विश्राम बेडेकर लि...
-
पुस्तक : रारंग ढांग (rarang dhang) लेखक : प्रभाकर पेंढारकर (Prabhakar Pendharkar) भाषा : मराठी (Marathi) पाने : १७५ ISBN : 81...
-
पुस्तक : बारोमास (Baromas) लेखक : सदानंद देशमुख (Sadanand Deshmukh) भाषा : मराठी (Marathi) पाने : ३६२ ISBN : दिलेला नाही शेतकर...
-
पुस्तक - करुणाष्टक (Karunashtak) लेखक - व्यंकटेश माडगूळकर (Vyankatesh Madgulkar) भाषा - मराठी (Marathi) पाने - १५८ ISBN - दिलेला नाही पहिल...
-
पुस्तक - मंदिर कसे पहावे (Mandir kase pahave) लेखक - गो बं देगलूरकर (G. B. Deglurkar) भाषा - मराठी (Marathi) पाने - ९४ प्रकाशन - स्नेहल प्रक...
-
पुस्तक - लोक माझे सांगाती (Lok maze sangatee) लेखक - शरद पवार (Sharad Pawar) भाषा - मराठी (Marathi) पाने - 354 ISBN 978-81-7434-937-8...
-
पुस्तक : गोदान (Godan) मूळ भाषा : हिंदी (HindI) पुस्तकाची भाषा : मराठी (Marathi) मूळ लेखक : मुन्शी प्रेमचंद (Munshi Premchand) ...