The Psychology of Money (द सायकोलॉजी ऑफ मनी)- पैशाचे मानसशास्त्र (Paishache Manasashastra)

पुस्तक - The Psychology of Money द सायकोलॉजी ऑफ मनी 

लेखक - Morgan Housel मॉर्गन हाउजेल   

भाषा - English इंग्रजी 

पाने - २४१

ISBN - 978-93-90166-26-8

मराठी भाषांतर - पैशाचे मानसशास्त्र (Paishache Manasashastra)
अनुवाद - डॉ. जयंत कुलकर्णी  (Dr. Jayant Kulkarni)

ISBN - 9788194870159

पाने - २२४

हे परीक्षण लिहिताना आजची तारीख आहे १ जानेवारी २०२२. सर्वप्रथम सर्वाना नवीन वर्षाच्या हार्दिक शुभेच्छा !!

नवीन वर्षाची सुरुवात एका महत्त्वाच्या विषयावरच्या तितक्याच ताकदीनं लिहिलेल्या पुस्तकाच्या परीक्षणाने करतो आहे. 

पैसा, हा तुमच्या आमच्या सगळ्यांच्या आयुष्यातला महत्त्वाचा घटक. आपल्या आयुष्याचा मोठा भाग पैसा मिळवण्यासाठी नोकरी-व्यवसाय करण्यात जातो. नोकरी-धंद्यावरून घरी आल्यावरही बऱ्याच जणांच्या डोक्यात पैशाचे विचार चालूच असतात - मिळणारा पैसा पुरेल का ? किती बचत करावी ? केलेली बचत कुठे गुंतवावी ? ह्या नव्या योजनेत गुंतवायची जोखीम घ्यावी का ?  किती टक्क्याने पैसा वाढेल ? का पैसा बुडेल ? म्हातारपणाचं काय ? अचानक आजारपण किंवा धंद्यात खोट आली तर "बॅकप प्लॅन" काय ? एक ना दोन ..हजारो विचार. पैसा ज्याच्याकडे आहे त्याला सुद्धा हे विचार आणि ज्याच्याकडे नाही त्याला सुद्धा. आपल्या मनाचा एक कोपरा ज्याने व्यापला आहे असा हा विषय. ह्या विषयाबद्दल आपल्या मनात काय चालतं ह्याचा वेध घेणारं हे पुस्तक- The Psychology of Money अर्थात "पैशाचे मानसशास्त्र". 

बघायला गेलं तर किती पैसा लागणार, किती मिळणार, किती गुंतवायचा, किती टक्के परतावा...  हे सगळे आकडे, त्यांची समीकरणं आणि उत्तरं. म्हणजे निखळ गणित. त्यात मानसशास्त्र कुठून आलं? ते आलं; कारण आपण पैशाचे निर्णय घेताना आपण फक्त गणित करून थांबत नाही तर आपल्याला काय "वाटतं" ह्याला सुद्धा तितकंच महत्त्व देतो. 

आपल्याला खर्चाला किती पैसा लागेल हे ठरवताना आपल्या किरणा मालाच्या बिलाबरोबर आपल्या आवडीनिवडीनवर किती पैसा खर्च करावासा "वाटतो" हेही धरावं लागतं. एखादा स्टॉक पडेल का चढेल ह्या बद्दल आपल्याला काय "वाटतं" ? शेजाऱ्याने "रिस्की स्कीम" मध्ये गुंतवणूक केली ती जोखीम घेताना मला काय "वाटतं" ? छातीत धडधड का जोखीम घेतल्याचा कैफ. इ. आणि हे फक्त वैयक्तिक नाही तर एक समाज म्हणून, देश म्हणून सामूहिक "वाटण्यातून" मार्केट पडतं-चढतं. नाही का ? म्हणूनच पैशाच्या दृष्टीकोनातून मनाचा विचार म्हणजेच त्याच्या मानसशास्त्राचा मागोवा !

अनुक्रमणिका 

मराठी अनुवादाची अनुक्रमणिका 

पुस्तकाच्या प्रकरणात एकेका पैलूचा विचार केलेला आहे. प्रत्येक प्रकरणात एकेक मुद्दा त्याच्याशी संबंधित आकडेवारी, उदाहरणं घेऊन समजावून सांगितलं आहे. त्या मुद्द्यांबद्दल लिहितो म्हणजे तुम्हाला कल्पना येईल. 

No one is crazy - प्रत्येकाची गुंतवणुकीची पद्धत वेगळी असते कारण प्रत्येकाला आयुष्यात आलेले अनुभव वेगळे असतात. जगाकडे बघायची दृष्टी वेगेळी असते. त्यामुळे कोणीही पूर्णपणे चुकीचं नाही. 

Luck & Risk - जोखीम घेणे हे गुंतवणुकीत आवश्यक आहे. पण त्यात आपल्याला फायदा होईल का नुकसान हे बऱ्याच अंशी नशीबावर अवलंबून आहे. त्यामुळे काही वेळा आपल्याला फटका बसेल हे स्वीकारलंच पाहिजे 

Never Enough - पैसा मिळाला की खर्चाची भूक वाढतच जाते. त्यामुळे कितीही कमवा, पैसा पुरेसा नाही असंच बऱ्याच जणांना वाटतं. त्या हव्यासापोटी श्रीमंत लोक देखील नको ते धंदे करतात.शेवटी त्यात अडकून उलट गरीब होतात. 

Confounding Compounding - थोडा थोडा पैसा गुंतवून तो बराच काळ ठेवला तर व्याजदर कमी असला तरी चक्रवाढ व्याजाच्या नियमानुसार खूप फायदा होतो. त्यामुळे गुंतवणूक न मोडता संयम ठेवून बराच काळ जाऊ देऊन फळाची वाट बघणे योग्य. हे आपल्याला कळतं पण मग वळत का नाही ?

Getting wealthy vs Staying wealthy - काहीतरी घबाड मिळून किंवा एखाद दुसरी गुंतवणूक खूप यशस्वी झाल्याने श्रीमंत झालो तरी ते तसंच श्रीमंत राहण्यासाठी वेगळा विचार लागतो. 

Tails, you win - गुंतवणूक ही पैजेप्रमाणेच आहे. १० पैजा लावल्या व त्यातल्या दोनतीन मध्येच जिंकलो तरी बाकीच्या आठचा खर्च वसूल होतो. त्यामुळे मोठ्या लोकांचे सगळेच निर्णय बरोबर नसतात. मात्र बरोबर ठरलेले निर्णयच आपण बघतो आणि चुका करायला घाबरतो.  

Freedom - पैशाचा खरा उपयोग स्वतःचं मानसिक स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी झाला पाहिजे. म्हणजे आपल्या 

आवडीचं काम, आपल्याला हवं तेव्हा, हवं तितकं करता आलं पाहिजे. उपजीविकेसाठी कामाची गरज पडता कामा नये. 

Man in the car paradox - तुमच्या पैशाचं प्रदर्शन तुम्ही केलंत तरी लोकांना त्यात रस नसतो. तुमचं तुम्हालाच बरं वाटतं; लोकांना नाही. त्यामुळे .... . 

Wealth is what you don't see - त्यामुळे, पैसा उधळायच्या आधी विचार करा. तुम्ही पैसा उधळला नाहीत तर तो तुमचं जवळ राहील आणि तरच तुम्ही श्रीमंत "रहाल".   

Save money - बचत करा आणि गुंतवा. कारण मार्केट, अर्थव्यवस्था तुमच्या हातात नाही. पैसे गुंतवणे तुमच्या हातात आहे 

Reasonable > Rational - तुमच्या जोखीम उचलण्याच्या क्षमतेनुसारच गुंतवणूक करा. गुंतवलेल्या पैशाबद्दलचा भीतीपोटी रात्रीची झोप उडाली तर काय उपयोग ?

Surprise ! - जगात अनपेक्षित घटना घडतातच. त्याचा परिणाम आपल्या मालमत्तेवर होणारच. त्यासाठी मानसिक रित्या तयार राहा.  

Room for error - अनपेक्षित घाटांनमुळे आपला प्लॅन बिघडू शकतो. हे मान्य करा. कितीही सुयोग्य प्लॅन बनवला तरी तो भविष्यात गडबडण्याची शक्यता असतेच. त्यामुळे योजना असफल झाली तर काय; हा सुद्धा त्या योजनेचा भाग हवा. 

You'll change - वाढत्या वयाबरोबर, जीवनाच्या अनुभवाबरोबरच आपण बदलतो. आपली स्वप्न, ध्येय बदलतात. त्याबरोबरीने आपली पैशाची गरज, जोखीमक्षमता बदलते. हे स्वीकारा आणि त्याप्रमाणे विचारपूर्वक बदल करा. 

Nothing's free - गुंतवणुकीत होणारं नुकसान किंवा अपेक्षेपेक्षा कमी उत्पन्न ह्याकडे खिलाडूवृत्तीने बघा. चांगलं उत्पन्न मिळवण्याचे शुल्क म्हणून बघा, शिक्षा म्हणून नको.  

You and Me - दुसऱ्यांच्या सल्ल्यावर, टिप्स वर गुंतवणूक टाळा कारण दुसऱ्यासाठी चांगलं ते तुमच्यासाठी चांगलं असेलच असं नाही. दुसरे करतायत म्हणून आपण पण पैसे गुंतवले पाहिजेत; ह्या वृत्त्तीने "इकॉनॉमिक बबल" (आभासी भरभराट) कसे तयार होतात आणि फुगा फुटला की अर्थव्यवस्था कशी कोलमडते. २००८ साली फुटलेला  "रियल इस्टेट बबल" कसा तयार झाला आणि का फुटला. 

The seduction of pessimism - आता मार्केट पडणार ! जगाचा अंत जवळ आलाय ! अर्थव्यवस्था डबघाईला जाणार ! ह्या बातम्यांना जितकी प्रसिद्धे मिळते तितकी प्रसिद्धी सकारात्मक बातम्यांना मिळत नाही. पण खरंच बातम्या म्हणतात तसं होतं का ? लोकांना इतकी नकारात्मकता का भावते ?

When you will believe anything - लोक दुसऱ्यांचे सल्ले का ऐकतात ? कोणी काही म्हटलं की त्यावर विश्वास का ठेवतात ? त्यामागे काय मानसिकता असते ?

All together now - इतकं सगळं वाचता वाचता आपल्या मनात हा प्रश्न पडलेला असतो की "हे सगळं कळलं मग आम्ही नक्की वागायचं तरी कसं ?" ह्या प्रश्नाचं उत्तरदेणारं प्रकरण. ह्या प्रकरणात सुद्धा कुठे गुंतवणूक करा, कुठले शेअर्स घ्या असे थेट सल्ले नाहीत.  तर पैशाचं मानसशास्त्र, मार्केटचं मानसशास्त्र आणि आपली मानसिकता ह्याची सांगड घालत स्वतःला पुरणारं, झेपणारं प्लॅनिंग कसं करावं हे सांगितलं आहे.  

Confessions - लेखकाने स्वतः कशी गुंतवणूक केली आहे. काय तत्त्व पाळली आहेत. 

A brief history of why the U.S consumers .. - गेल्या शतकभरात अमेरिकेत मोठ्या गोष्टी घडल्या (महायुद्ध महामंदी, तंत्रज्ञान क्रांती इ. ) ह्यातून अर्थव्यवस्था कशी वरखाली होत गेली. प्रत्येकवेळी वाटलं की आता सगळं संपलं. सगळी वाट लागली. पण अर्थव्यवस्था सावरली. पुढे जात राहिली. शंभर वर्षांचा विचार केला तरमानवजात पूर्वीपेक्षा खूप चांगल्या स्थितीत आहे. त्यामुळे अर्थव्यवस्थेच्या ह्या "चक्रनेमिक्रमेण" हालचालीचा स्वीकार करून विचार केला पाहिजे.  

काही प्रकरणांची पानं देतो म्हणजे पुस्तकाच्या शैलीचा अंदाज येईल
No One is crazy (प्रत्येकाची गुंतवणूक शैली वेगळी)

न फसणारी योजना नाही तर, फसली तरी सावरता येईल अशी योजना हवी

लेखक स्वतः गुंतवणूक कशी करतो. काही निर्णय हे प्रचलित वागण्यापेक्षा वेगळे असले तरी ते त्याच्या पुरते कसे योग्य आहेत. 

अर्थशास्त-मानसशास्त्र आणि नकळत तत्त्वज्ञान सांगणारं हे पुस्तक आहे असं मला वाटलं. उदा. 

अर्थशास्त्र- महायुद्ध संपल्यावर लाखो सैनिक अमेरिकेत परत येत होते. आता त्यांची सैनिक म्हणून गरज नव्हती. पण मग त्यांनी करायचं काय ? शस्त्रास्त्र निर्मिती करणाऱ्या कारखान्यांनी आता काय करायचं ? ह्यावर उपाय म्हणून लोकांच्या हातात पैसा कसा जाईल अशी व्याजदर रचना करण्यात आली. खर्च करायला उद्युक्त करण्यात आलं. लोकांच्या हाती जास्त पैसा - म्हणून जास्त खर्च - म्हणून बाजारात जास्त वस्तूंची गरज - म्हणजे जास्त उत्पादनाची गरज - जास्त कामकरी हात - कमी बेरोजगारी- जास्त लोकांच्या हातात पैसा - त्यातून जास्त खर्च अशी साखळी कशी तयार झाली. हे पुस्तकात सांगितलं आहे. 

मानसशास्त्र - फक्त पैसा आनंद देत नाही. "पैसा कशासाठी?" तर पैसा मिळवण्याच्या घडपडीतून सुटका करून घेण्यासाठी. अशी सुटका झाल्यावर तुम्ही काय कराल; ह्यावरून ठरेल तुम्ही आयुष्यात आनंदी व्हाल की नाही. 

तत्त्वज्ञान - जगात पुढे काय होईल हे माहीत नाही पण तज्ज्ञ लोक आपल्याला सगळं कळलंय अश्या आविर्भावात आपल्याला समजलेल्या गोष्टींवरून जगाची कल्पना करून ते सांगतात. पुस्तकातला शब्द illusion. भारतीय तत्त्वज्ञानातला शब्द "मिथ्या जग". 

असं पैशाबद्दल योग्य विचार करायला लावणारं हे पुस्तक आहे. आपल्या हातात काय आहे आणि काय नाही ह्याचा स्वीकार करायला लावणारं पुस्तक आहे. इंग्रजीत म्हणतात तसं "हेडलेस चिकन" प्रमाणे वेड्यावाकड्या उड्या न मारता समजून उमजून झेप घ्यायला लावणारं पुस्तक आहे. पैसे नसताना विवंचना करणं शिकवावं लागत नाही पण पैसे आल्यावर निवांतपणा मात्र शिकून घ्यावा लागतो हे ध्वनित करणारं पुस्तक आहे. 

प्रत्येकानेच हे पुस्तक वाचून त्यावर स्वतः विचार करावा, आपला मार्ग शोधावा; कारण भगवान श्रीकृष्णांचा उपदेश विनोबांच्या शब्दांत हाच आहे की 

उद्धरावा स्वये आत्मा खचू देऊ नये कधी । आत्मा चि आपुला बंधु आत्मा चि रिपु आपुला ॥
जिंकूनि घेतला आत्मा बंधु तो होय आपुला । सोडिला तो जरी स्वैर शत्रुत्व करितो स्वये ॥

———————————————————————————-
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :-  आवा ( आवर्जून वाचा )———————————————————————————-

———————————————————————————-
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
———————————————————————————