Mother Teresa (मदर टेरेसा)

 

पुस्तक - Mother Teresa (मदर टेरेसा)

लेखक - Meg Greene (मेग ग्रीन)

भाषा - English (इंग्रजी)

पाने - १५२

ISBN - 978-81-8495-357-2

मदर टेरेसा हे नाव ऐकलं नाही ही असा माणूस विरळाच. गरिबांची सेवा आणि ख्रिश्चन धर्मप्रसारासाठी आपला आयुष्य स्वार्थी केलेल्या मदर टेरेसा यांचं हे चरित्र आहे. मदर टेरेसा यांच्या जन्मापासून मृत्यूपर्यंत आणि मृत्यूनंतर त्यांना मिळालेल्या ख्रिश्चन संत पदापर्यंतचा पूर्ण कालावधी यात समाविष्ट आहे. त्यांच्या आयुष्यातले महत्त्वाचे टप्पे, त्यांनी घेतलेले निर्णय, त्यांच्या निर्णयावर प्रभाव पाडणाऱ्या व्यक्ती यांची माहिती आपल्याला पुस्तकातून मिळते. अजिबात पाल्हाळ न लावता; कादंबरी प्रमाणे प्रसंगांचं सादरीकरण असं न करता एखाद्या अधिकृत रिपोर्ट प्रमाणे प्रसंग आणि तथ्य सांगितलेली आहेत. पुस्तकात लेखकाने स्वतःची मते मांडलेली नाहीत. त्यामुळे बरेवाईट प्रसंग आणि मदर टेरेसा यांच्यावर झालेल्या टीका व स्तुती अशा दोन्ही बाजू समतोल प्रमाणात पुस्तकात आल्या आहेत.

वयाच्या सोळा सतराव्या वर्षी मदर टेरेसा यांनी स्वतःचं जीवन ख्रिश्चन धर्मप्रसारासाठी वाहून घ्यायचं ठरवलं. भारतातून आलेल्या धर्मप्रसारकांचं सेवाकार्य त्यांनी ऐकलं होतं त्यामुळे त्या गटालाच जाऊन मिळायचं त्यांनी ठरवलं आणि त्या भारतात आल्या. सुरुवातीला कलकत्त्यातल्या एका कॉन्व्हेंट स्कूल मध्ये शिक्षिका म्हणून त्या काम करू लागल्या. त्या सुरुवातीच्या दिवसांबद्दल पुस्तकातला हा मजकूर. 

पुढे कलकत्त्यातली गरिबी बघून आपलं काम गरिबांची सेवा करावी, तेच जीझसचं रूप आहे असं त्यांच्या मनाने घेतलं. एका रेल्वे प्रवासात त्यांना जणू साक्षात्कार झाला की हेच आपलं जीवनध्येय आहे. तो प्रसंग पुस्तकात आहे. त्यांनी स्वतःचा नवीन पंथ काढायचं ठरवलं जो गरीबांच्या सेवेसाठी समर्पित असेल, स्वतः गरीब राहून गरिबांची सेवा करेल. परंतु ख्रिश्चन धर्म हा अतिशय संघटित आहे. नन पासून पोपपर्यंत व्यवस्थापनाची उतरंड असणार आहे. त्यामुळे त्यांना स्थानिक धार्मिक अधिकार्‍यांपासून पोपर्यंत सर्वांची परवानगी घ्यावी लागली. पुढे आयुष्यातही त्यांच्या पंथाच्या विस्तारासाठी धर्मसत्तेची परवानगी मिळवणे, त्यांची मदत मिळवणे हा भाग पुस्तकात वारंवार येतो. त्यातून ख्रिश्चन धर्मियांच्या धर्मप्रसारासाठी चाललेल्या अतिशय शिस्तबद्ध जागतिक योजनेची कल्पना आपल्याला येते. त्यातल्या सुरुवातीच्या परवानगी मिळवण्याच्या अनुभवाबद्दल हे थोडंसं.

नवीन पंथ सुरू केल्यावर झोपडपट्टीत जाऊन मुलांना शिकवणं त्यांनी सुरू केलं. आधी उघड्यावरच आणि मग एखाद दुसऱ्या खोपटात शाळा सुरू झाली. आजूबाजूला आढळणाऱ्या विकलांग मरणप्राय व्यक्तींना आसरा देऊन मरताना त्यांच्यासाठी प्रार्थना म्हणणे त्यांना प्रेमाने निरोप देणे हा प्रकार त्यांनी सुरू केला. हळूहळू यांना साथीदार जोगीणी मिळत गेल्या. प्रसंगी विरोधही झाला. उदा. मारणाऱ्या लोकांसाठी "निर्मल हृदय" त्यांनी काली मंदिराच्या बाजूला स्थापन केलं. त्यामुळे देवाच्या ठिकाणी अशी संस्था नको म्हणत विरोध झाला. कुष्ठरोग्यांसाठी काम सुरू केल्यावर आपल्या विभागात असलं काम नको म्हणून काही वेळा लोकांचा विरोध झाला. पण त्यांनी आपलं काम निष्ठेने सुरू ठेवलं.

गरीब राहणं ही त्यांच्या पंथाची प्रतिज्ञा होती. त्या गरिबीचा आणि लोकांकडून मिळणाऱ्या मदतीचा अनुभव त्यांना रोज येत होता त्यातलेच हे काही प्रसंग.

त्यांच्या पंथाची पुरुष शाखा सुद्धा पुढे त्यांनी सुरू केली. चर्चच्या नियमाप्रमाणे महिला असल्यामुळे त्या स्वतः याचे नेतृत्व करू शकत नव्हत्या. त्यामुळे दुसऱ्या व्यक्तीची नेमणूक त्यांना करावी लागली. पण सर्व अधिकार स्वतःकडे ठेवायची त्यांची वृत्ती असल्यामुळे त्या नव्या प्रमुखाबरोबर अनेकदा त्यांचे वाद झाले. शेवटी त्या प्रमुखाने हे पद सोडलं आणि तेरेसाना साजेशी भूमिका असणाऱ्या माणसाची या पदी नियुक्ती झाली.

आपला पंथ जगभर पसरवण्याची परवानगी पुढे चर्चने त्यांना दिली. यातून मदर तेरेसा यांचे देशोदेशी दौरे सुरू झाले. वेगवेगळ्या ठिकाणी अनाथ मुलांसाठी अनाथाश्रम, मरणासन्न व्यक्तींसाठी आश्रम, नैसर्गिक संकटामध्ये मदत कार्य इ. सुरू झाले. देशोदेशींचे लोक त्यांना येऊन मिळाले. काही जमेल तशी मदत करू लागले. सामान्य लोकांपासून राष्ट्रप्रमुखांपर्यंत आणि उद्योगपतींपर्यंत त्यांची ऊठ-बस वाढू लागली. मोठमोठ्या देणग्या मिळू लागल्या या सगळ्या घटनांचा उहापोह पुस्तकात आहे. त्यांच्या कामाबद्दल विविध देशांच्या प्रसारमाध्यमांमध्ये कार्यक्रम झाले, वृत्तपत्रांत लेख लिहून आले. त्यातून त्यांची प्रसिद्धी अजून वाढत गेली. त्यातले काही महत्त्वाचे टप्पे प्रसंग, मुलाखती इ. त्याबद्दल या पुस्तकात लिहिले आहे

जसजशी मदर टेरेसा यांच्या कामाची व्याप्ती आणि प्रसिद्धी वाढत होती तसतशी त्यांच्या कामाची निर्भिड चिकित्सा होऊ लागली. वाजवी आणि कठोर टीकाही होऊ लागली. मदर टेरेसा मरणातून व्यक्तींसाठी आश्रम चालवतात पण प्रत्यक्षात तिथे लोकांवर उपचार करण्याऐवजी मरताना म्हणायच्या प्रार्थनाच म्हटल्या जातात. त्यांना लोकांना वाचवायचं नव्हतं तर मरताना केवळ प्रेमाचा हात द्यायचा होता; अशी टीका होऊ लागली. गरिबांसाठी केलेल्या कामातही गरिबी हटवण्याचे उपाय करण्याऐवजी केवळ गरिबांना तात्पुरती मदत देत राहणं हेच त्यांनी स्वीकारलं. त्यामुळे त्यांचं प्रेम गरिबांवर नसून; गरिबांना दिल्या जाणाऱ्या मदतीतून होणारा धर्मप्रसार आहे असं अनेकांचं मत झालं. त्यात फक्त ख्रिश्चनेतर भारतीयच नव्हते तर युरोपियन, अमेरिकन, ख्रिस्ती लोकही होते. गर्भपात व संततिनियमन याबद्दलही त्यांची मतं सनातनी ख्रिस्ती व्यक्तीची होती. गर्भपाताला विरोध होता. संततिनियमन नैसर्गिक पद्धतीने करावं हे त्यांनी उघडपणे सतत सांगितलं. आणि हे आपल्या कामाचं मुख्य ध्येय आहे असं त्या म्हणत. त्यामुळे बेसुमार लोकसंख्यावाढ गरीबीला कारणीभूत होत असली तरी त्याच्याशी त्यांना घेणंदेणं नव्हतं. कारण ख्रिश्चन धर्मात बसत नव्हतं. त्यांच्या पंथा साठी काम करणाऱ्या व्यक्तींना गरिबीत राहण्याची आज्ञा होती. प्रत्यक्ष पैसा मिळेलअसं काम करण्याची मनाई होती. पण राजकारण्यांकडून, उद्योगपतींकडून देणग्या घ्यायला मात्र त्या तयार होत्या.  देणग्या घेताना तो माणूस कसा आहे; त्याने वाममार्गाने पैसा मिळवला आहे की काय हे बघण्याची त्यांची तयारी नव्हती. उलट काळे धंदे करणार्‍या व्यक्तींकडून आपण पैसा घेतला आणि तो देवाच्या कामासाठी वापरला तर आपोआपच त्यालाही याचं अध्यात्मिक पुण्य मिळेल असा त्यांचा विचार होता. त्यामुळे मिळालेल्या देणग्या आणि त्यांची व्यवस्था कशी लावली याबद्दल बहुतेक वेळा त्यांनी उत्तर देणं टाळलं किंवा देव सगळे बघून घेईल अशा पद्धतीची उत्तरे दिली. आयुष्यात अगदी गलितगात्र होईपर्यंत आपलं पद सोडून उत्तराधिकारी नेमायची त्यांनी तयारी दाखकली नाही. या आणि अशा बऱ्याच टीकां वरचा सविस्तर लेख पुस्तकात आहे. त्यांच्याबद्दल टीकात्मक लेख, पुस्तके प्रसिद्ध झाली, कार्यक्रम, सिनेमा किंवा फिल्म तयार झाल्या हे सगळे लेखकाने मांडला आहे.

हा सगळा वाद संवेदनशील आहे आणि व्यक्ती प्रसिद्ध आहे. त्यामुळे लेखकाने जागोजागी पुस्तकांचे, वेबसाइटचे, रिपोर्टचे संदर्भ दिलेले आहेत. यातून पुस्तकाची विश्वासार्हता वाढते. 

पुस्तकातून श्रद्धाळू, समर्पित आणि दुराग्रही अशा मदर टेरेसा यांच्या बऱ्या-वाईट बाजूची माहिती आपल्याला होते. बाबा अमटेंसारख्या समाजसेवकांची आठवण आल्याशिवाय राहत नाही. ज्या कुष्ठरोग्यांना हात लावायला सर्वसामान्य लोक तयार होत नाही अशा कुष्ठरोग्यांना त्यांनी प्रेमाने जवळ केलं, आपल्या पायावर उभं केलं. पण संघटित धर्मशक्तीचं पाठबळ यावर टेरेसांचं नाव आणि काम जगभर पोचलं. चार पिढ्या समाजसेवेत खपणाऱ्या आमटे परिवाराचं मात्र तसं होत नाहिये.  असो. ही तुलना या विषयातल्या तज्ज्ञांकडून समजून घ्यावी; त्याबद्दल अजून खोलात जाऊन वाचावं अशी इच्छा अनेकांना वाटेल. त्यादृष्टीने सुरुवात म्हणून हे पुस्तक नक्की वाचण्यासारखे आहे.

----------------------------------------------------------------------------------
मी दिलेली पुस्तक श्रेणी :- आवा ( आवर्जून वाचा )
----------------------------------------------------------------------------------





----------------------------------------------------------------------------------
आवा ( आवर्जून वाचा )
जवा ( जमल्यास वाचा )
वाठीनावाठी ( वाचलं तर ठीक नाही वाचलं तरी ठीक )
नावाठी ( नाही वाचलं तरी ठीक )
---------------------------------------------------------------------------------